Του Θεόδωρου Κωνσταντίνου, Μεταδιδακτορικού Ερευνητή στο Ερευνητικό Κέντρο του Ινστιτούτου Κύπρου για την Ενέργεια, το Περιβάλλον και τους Υδάτινους Πόρους
Η έναρξη λειτουργίας της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού αποτελεί ένα σημαντικό ορόσημο στη μετάβαση της Κύπρου προς ένα πιο αποδοτικό και βιώσιμο ενεργειακό σύστημα. Μέχρι πρόσφατα, η παραγωγή και η προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας ελέγχονταν από έναν καθετοποιημένο οργανισμό, την Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ). Το μοντέλο αυτό, αν και αποτελεσματικό στα αρχικά στάδια ανάπτυξης του συστήματος, περιόριζε τον ανταγωνισμό και τις επιλογές των καταναλωτών. Η δημιουργία μιας οργανωμένης αγοράς ηλεκτρισμού σηματοδοτεί μια δομική μεταρρύθμιση που ευθυγραμμίζει την Κύπρο με τις αρχές της εσωτερικής αγοράς ενέργειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως αυτές καθορίζονται στο Ευρωπαϊκό Μοντέλο-Στόχο (EU Target Model).
Από το μονοπώλιο στη λειτουργία της αγοράς
Στο νέο πλαίσιο, η ηλεκτρική ενέργεια δεν διακινείται πλέον μέσω ενός μοντέλου μοναδικού αγοραστή, αλλά μέσω μιας οργανωμένης αγοράς που λειτουργεί με σαφείς κανόνες υπό τη διαχείριση του Διαχειριστή Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ). Παραγωγοί, προμηθευτές και εκπρόσωποι μπορούν πλέον να υποβάλλουν καθημερινά τις προσφορές και τις δηλώσεις τους μέσω του Συστήματος Διαχείρισης Αγοράς, το οποίο καθορίζει την τιμή εκκαθάρισης και το πρόγραμμα παραγωγής. Το σύστημα έχει σχεδιαστεί ώστε να ενισχύει τη διαφάνεια, την αποδοτικότητα και τον ανταγωνισμό στην παραγωγή, την πώληση και την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας.
Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου (ΡΑΕΚ) διατηρεί την εποπτεία της αγοράς, διασφαλίζοντας ότι λειτουργεί με δίκαιο, αποδοτικό και σύμφωνο με τις ευρωπαϊκές οδηγίες τρόπο. Το νέο πλαίσιο εισάγει επίσης τους ρόλους των Οντοτήτων με Ευθύνη Εξισορρόπησης (BRPs) και των Παρόχων Υπηρεσιών Εξισορρόπησης (BSPs), ώστε κάθε συμμετέχων να είναι υπεύθυνος για τις αποκλίσεις μεταξύ της προγραμματισμένης και της πραγματικής παραγωγής του και να έχει, αντίστοιχα, τη δυνατότητα να παρέχει επικουρικές υπηρεσίες εξισορρόπησης.
Δομή και λειτουργία της αγοράς
Η κυπριακή αγορά ακολουθεί τη δομή του Ευρωπαϊκού Μοντέλου-Στόχου, το οποίο διακρίνει τέσσερα βασικά χρονικά επίπεδα:
Κάθε στάδιο της αγοράς συμβάλλει προοδευτικά στην κάλυψη του προφίλ ζήτησης του συστήματος, όπως φαίνεται στα πιο κάτω διαγράμματα: η Προθεσμιακή Αγορά καλύπτει μεγάλο μέρος της ζήτησης μέσω μακροπρόθεσμων συμβολαίων, η Αγορά Επόμενης Ημέρας προσαρμόζει τα προγράμματα παραγωγής πιο κοντά στον χρόνο παράδοσης, η Ενδοημερήσια Αγορά βελτιστοποιεί τις θέσεις με βάση τις επικαιροποιημένες προβλέψεις, και η Αγορά Εξισορρόπησης διορθώνει τυχόν υπολειπόμενες αποκλίσεις σε πραγματικό χρόνο, ώστε η παραγωγή να αντιστοιχεί στην πραγματική ζήτηση.
Πηγή: Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου, Αγορά Ηλεκτρισμού – Ενημερωτική Παρουσίαση Ενδιαφερομένων αρ.1–3, 2021 (V12).
Συμμετοχή και διαφάνεια
Στην αγορά μπορούν πλέον να συμμετέχουν ένα ευρύ φάσμα φορέων: συμβατικοί σταθμοί παραγωγής, παραγωγοί ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, φορείς αποθήκευσης και εκπρόσωποι (aggregators). Η εισαγωγή των εκπροσώπων ΑΠΕ είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς επιτρέπει τη συλλογική εκπροσώπηση μικρών και κατανεμημένων εγκαταστάσεων, διευκολύνοντας τη συμμετοχή τους χωρίς κάθε μονάδα να χρειάζεται να δραστηριοποιείται απευθείας στην αγορά.
Για τους καταναλωτές, η λειτουργία της αγοράς θέτει τις βάσεις για έναν πιο δυναμικό ηλεκτρικό τομέα. Αν και αρχικά παραμένουν με τον υφιστάμενο προμηθευτή τους, το πλαίσιο επιτρέπει την είσοδο νέων εταιρειών λιανικής, οι οποίες θα μπορούν να προσφέρουν εναλλακτικά συμβόλαια προμήθειας. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό αναμένεται να ενισχύσει την καινοτομία στα τιμολόγια, την απόκριση ζήτησης και τις υπηρεσίες προς τους πελάτες.
Μια μη διασυνδεδεμένη αγορά
Σε αντίθεση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, η Κύπρος παραμένει μη διασυνδεδεμένο ηλεκτρικό σύστημα, χωρίς φυσική σύνδεση με τα δίκτυα γειτονικών κρατών. Η απομόνωση αυτή δημιουργεί λειτουργικές και οικονομικές προκλήσεις. Ελλείψει δυνατότητας εισαγωγών ή εξαγωγών, η προσφορά και η ζήτηση πρέπει να εξισορροπούνται τοπικά, γεγονός που συχνά οδηγεί σε μεγαλύτερη διακύμανση των τιμών σε σύγκριση με τα διασυνδεδεμένα συστήματα.
Η έλλειψη διασυνδέσεων περιορίζει επίσης τη δυνατότητα κοινής χρήσης εφεδρειών ή στήριξης σε περιόδους αιχμής, καθιστώντας ακόμη πιο σημαντική την ανάπτυξη ευέλικτων εγχώριων πόρων, όπως οι μονάδες αποθήκευσης και η απόκριση ζήτησης. Ως αποτέλεσμα, οι συμμετέχοντες στην κυπριακή αγορά λειτουργούν υπό αυστηρότερες τεχνικές και οικονομικές συνθήκες, ενώ η ασφάλεια του συστήματος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ακρίβεια των προβλέψεων και τον αποτελεσματικό προγραμματισμό του ΔΣΜΚ και του Διαχειριστή της Αγοράς.
Επιπτώσεις για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια
Η έναρξη λειτουργίας της αγοράς ηλεκτρισμού αποτελεί θεμελιώδες βήμα για την περαιτέρω ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μέσω των ανταγωνιστικών σημάτων τιμών, ενισχύεται η αποδοτική λειτουργία των μονάδων παραγωγής και υποστηρίζεται η σταδιακή μετάβαση από τα ορυκτά καύσιμα στις καθαρές μορφές ενέργειας. Παράλληλα, θεμελιώνεται το πλαίσιο για την ένταξη καινοτόμων τεχνολογιών, όπως η αποθήκευση ενέργειας και η απόκριση ζήτησης.
Αν και η κυπριακή αγορά θα λειτουργεί αρχικά αυτόνομα, η σχεδίασή της ακολουθεί τις αρχές του Ευρωπαϊκού Μοντέλου-Στόχου, εξασφαλίζοντας μελλοντική συμβατότητα με τις περιφερειακές αγορές. Η έναρξη της αγοράς, επομένως, δεν εισάγει μόνο τον ανταγωνισμό σε εθνικό επίπεδο, αλλά προετοιμάζει και το έδαφος για τη μελλοντική διασύνδεση και βαθύτερη ενοποίηση της Κύπρου με το ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο.