Η ιδιοκατανάλωση ή αυτοκατανάλωση, όπως έχει επικρατήσει ο όρος στην Ευρωπαϊκή Ένωση (από αυτοπαραγωγή που αναφερόταν παλαιότερα), είναι η παραγωγή ηλεκτρισμού από ΑΠΕ από τον ίδιο τον καταναλωτή για τις δικές του τις ανάγκες. Επιτυγχάνεται έτσι μερική αυτονομία από το ηλεκτρικό σύστημα, ο βαθμός της οποίας εξαρτάται από το ποσοστό ενέργειας που εκχέεται ή/και απορροφάται από το σύστημα, ή ακόμα και αποθηκεύεται (αν υπάρχει σύστημα αποθήκευσης). Ο παραδοσιακός καταναλωτής καθίσταται παραγωγός-καταναλωτής (prosumer) και εν δυνάμει μπορεί να εξελιχτεί από παθητικό καταναλωτή σε ενεργό ιδιοκαταναλωτή, συμμετέχοντας ενεργά στη διαχείριση των δικών του ενεργειακών αναγκών αλλά και του συστήματος. Πέραν δηλαδή από τη συνδρομή του στη διείσδυση των ΑΠΕ, μπορεί ο ιδιοκαταναλωτής να συνδράμει και την επίτευξη άλλων σημαντικών στόχων της ενεργειακής μετάβασης, όπως θα δούμε στη συνέχεια, συμπεριλαμβανομένης και της συμμετοχής στην αγορά ενέργειας
Σύμφωνα με την Οδηγία REDII (Renewable Energy Directive II), o όρος ιδιοκατανάλωση εφαρμόζεται και στην περίπτωση ομάδας δύο ή περισσότερων συνεργαζομένων ιδιοκαταναλωτών, που βρίσκονται στο ίδιο κτίριο ή συγκρότημα κατοικιών (jointly acting renewables self-consumers or collective self-consumers). Η μετεξέλιξη των συνεργαζομένων ιδιοκαταναλωτών είναι οι Ενεργειακές Κοινότητες που κατέχουν εξέχουσα θέση στην Oδηγία 2019/944 που αφορά την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.
Τα οφθαλμοφανή οφέλη από την ιδιοκατανάλωση είναι:
Ωστόσο η συνδρομή των ιδιοκαταναλωτών δεν περιορίζεται στα πιο πάνω οφέλη, αφού μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο:
Απαραίτητη προϋπόθεση των πιο πάνω είναι η παροχή μετρητικών και άλλων πληροφοριών της αγοράς σε πραγματικό ή σε σχεδόν πραγματικό χρόνο. Προς το σκοπό αυτό είναι απαραίτητη η εφαρμογή και λειτουργία συστημάτων έξυπνης μέτρησης και η χρήση κατάλληλων για τον σκοπό αυτό εργαλείων.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από τις Οδηγίες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρισμού (2019/943 και 2019/944) και την Οδηγία 2018/2001(και της τροποποίησης 2023/2413) για την προώθηση των ΑΠΕ, δίνει μεγάλη σημασία στην ιδιοκατανάλωση και καλεί τα Κράτη Μέλη να την ενθαρρύνουν και στηρίξουν1.
Δηλαδή οι ΑΠΕ δεν αρκεί να έχουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό διείσδυσης, αλλά πρέπει να έχουν και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, προεξεχόντων της τοπικότητας χρήσης και της ενεργού ιδιοκατανάλωσης.
Στην Κύπρο η ιδιοκατανάλωση εμφανίζεται από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας και έχει τη μορφή δύο καθεστώτων στήριξης (σχεδίων) και αφορούν
Με βάση στοιχεία του Ιουλίου του 2025, τα ΦΒ ιδιοκατανάλωσης ανέρχονται στα 88.000 περίπου με συνολική δυναμικότητα 537MW, σε σύγκριση με 422MW που είναι τα εμπορικά ΦΒ (αγοράς και εγγυημένης τιμής). Αναλυτικά η κατάσταση των ΦΒ έχει ως εξής:
|
Είδος ΦΒ |
αριθμός |
Ισχύς (MW) |
% ισχύος |
|
Net-metering |
86.000 |
415 |
43,3 |
|
Net Billing |
1.800 |
122 |
12,7 |
|
Εμπορικά |
253 |
345 |
36,0 |
|
Εγγυημένη τιμή |
1.754 |
77 |
8,0 |
|
σύνολο |
89.807 |
959 |
100,0 |
Με βάση τα πιο πάνω στοιχεία, η ιδιοκατανάλωση έχει διεισδύσει σε πολύ μεγάλο βαθμό στην Κύπρο, συνεισφέροντας τα μέγιστα στη διείσδυση των ΑΠΕ και προσιτή ενέργεια στους ίδιοκαταναλωτές. Ωστόσο οι ευνοϊκοί όροι λειτουργίας του σχεδίου net-metering:
– αναιρούν τον ορθολογιστικό και κοστοστρεφή υπολογισμό των Τελών Χρήσης Δικτύου και Επικουρικών Υπηρεσιών, όπως απαιτείται από τις πιο πάνω οδηγίες
– δημιουργούν συνθήκες άνισης μεταχείρισης μεταξύ των καταναλωτών, αφού το κόστος ενσωμάτωσής τους στο σύστημα επιμερίζεται σε όλους τους καταναλωτές και όχι σε αυτούς που το προκαλούν
– αποθαρρύνουν, αντί να ενθαρρύνουν, την ενεργειακή εξοικονόμηση με την αλόγιστη χρήση της συσσωρευμένης ενέργειας
– δεν παρέχουν κίνητρα για μείωση του ετεροχρονισμού (ή αύξηση του ταυτοχρονισμού) παραγωγής-ιδιοκατανάλωσης, που είναι βασική αρχή στην ιδιοκατανάλωση (εκτιμάται ότι η μέση τιμή ταυτοχρονισμού είναι περίπου στο 30%)
– αποθαρρύνουν την εξέλιξη του ιδιοκαταναλωτή από παθητικό σε ενεργητικό
Συμπερασματικά, η ιδιοκατανάλωση αποτελεί σημαντικό πυλώνα στην ενεργειακή μετάβαση.
Στην Κύπρο μέσω των διαφόρων Σχεδίων της Πολιτείας την τελευταία δεκαετία, έχει εγκατασταθεί μεγάλος αριθμός ΦΒ ιδιοκατανάλωσης, που έχουν σημαντική συνεισφορά στη διείσδυση των ΑΠΕ και ταυτόχρονα στο να απολαμβάνουν οι ιδιοκαταναλωτές ενέργεια σε προσιτό κόστος. Για να μπορέσουμε όμως να επιτύχουμε τους στόχους της ενεργειακής μετάβασης στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρισμού, θα πρέπει να τερματίσουμε τα σχέδια net-metering και να επιβάλουμε στα υφιστάμενα τις χρεώσεις που τους αναλογούν. Με τα κατάλληλα σήματα της αγοράς θα διεισδύσουν υβριδικά συστήματα net-billing, εξοπλισμένα με συστήματα αποθήκευσης. Η ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων είναι επίσης απαραίτητη για να μετατρέψουμε τους παθητικούς καταναλωτές σε ενεργούς ιδιοκαταναλωτές.